از چرای زودرس دام تا معدن كاوی بدون ضابطه
چه عواملی سبب وقوع و تشدید سیل می شوند؟
به گزارش گل پیچ یك كارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری ضمن تاكید بر نقش فعالیتهای بشر در تخریب محیط زیست بر وقوع و تشدید برخی بلایای طبیعی بخصوص سیلاب ها، اظهار داشت: تشدید روند تخریب پوشش گیاهی جنگل ها و مراتع، معدن كاوی و سدسازی بی ضابطه، بحران های محیط زیستی منطقه ای و تغییر اقلیم سبب افزایش دما، تداوم خشكسالی ها و تغییر رژیم بارش ها و افزایش باران های سیل آسا شده است.
سید ابوالفضل میرقاسمی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه مشکل اصلی ما در مواجهه با بلایای طبیعی درس نگرفتن از گذشته است، اظهار نمود: هر ساله با بلایای طبیعی همچون سیل و خشکسالی مواجه می شویم اما تنها مسئله ای که در این حوزه مطرح می شود وعده جبران خسارات وارد شده است درحالی که برخی موارد مانند تلفات انسانی و از بین رفتن برخی گونه های گیاهی و جانوری قابل جبران نیستند.
وی ضمن بیان اینکه سیل زمانی رخ می دهد که رودخانه ها و نهرها کشش حمل روان آب را نداشته باشند و آب از بستر طبیعی خود بیرون برود، تصریح کرد: توجه به بالادست حوضه آبریز ضروری می باشد. احیای جنگل ها و مراتع و تقویت پوشش گیاهی در بالادست حوضه آبریز سبب نفوذ آب باران به اندام گیاه و از راه ریشه گیاه به اعماق خاک می شود و دیگر آب باران به روان آب تبدیل نمی گردد.
میرقاسمی با اشاره به اینکه آب به تنهایی قدرت تخریبی دارد، افزود: زمانی که قطرات باران با خاک عاری از پوشش گیاهی برخورد می کند کلوخه های خاک و خاک سنگینی که روان آب توانایی حمل آنها را ندارد، متلاشی می شوند و این نوع فرسایش دو پیامد به همراه دارد؛ یکی از پیامدها این است که ذرات متلاشی شده کلوخه ها منافذ خاک را می پوشانند و مانع از نفوذ آب به خاک می شوند همینطور زمانی که کلوخه های سنگین به ذرات سبک تبدیل می شوند به سادگی می توانند تبدیل به گل و لای و در نتیجه سبب افزایش چگالی روان آب و افزایش قدرت تخریب و قدرت فرسایندگی سیلاب شوند ازاین رو پوشش گیاهی می تواند نقش لایه محافظ خاک را ایفا و از بروز چنین پدیده هایی چلوگیری کند و مانع از افزایش سرعت روان آب شود.
وی یکی دیگر از عوامل موثر در ایجاد سیل را «زمان تمرکز» دانست و اظهار داشت: زمان تمرکز به مدت زمانی گفته می شود که روان آب از دورترین نقطه حوضه آبریز به نقطه خروجی حوضه مورد نظر می رسد و هرچه زمان تمرکز را افزایش دهیم پیک سیلاب هم کمتر می شود. یکی از روش های کاهش زمان تمرکز ایجاد شیارهایی عمود بر جهت شیب در دامنه کوه ها است تا آب در این ترانشه های بوجود آمده جمع شود و به پایین دست راه نیفتد.
این کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری با تاکید بر ضرورت بهره گیری از تکنیک های آبخیزداری و استحصال آب باران تصریح کرد: این تکنیک ها در چهار کلاس مختلف همچون مدیریتی، بیولوژیک، بیومکانیکی و مکانیکی قرار می گیرند و مدیریت چرای دام یکی از مهم ترین تکنیک های مدیریتی آبخیزداری است چونکه چرای بی رویه دام سبب تخریب مرتع و پوشش گیاهی و چرای زودرس سبب از بین رفتن بذر گیاهان می شود. در نتیجه چرای زودرس دام سبب از بین رفتن گیاهان قبل از بذرافشانی می شود و در نتیجه بذری برای سال آینده و تجدید حیات گیاهان باقی نمی ماند همینطور چرای دام باید با عنایت به ظرفیت منطقه باشد چونکه پای کوبی دام سبب فشرده شدن خاک و کاهش قدرت نفوذ پذیزی خاک می شود.
میرقاسمی با اشاره به اینکه در ایران ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان می برد تا یک سانتی متر خاک تشکیل گردد، اظهار نمود: یک سیلاب کافی است تا تمام خاک های حاصلخیز را با خود بشوید و از بین ببرد و زمانی که حاصلخیزی خاک از بین برود گیاه هم از مواد مغذی و مواد آلی خاک بی بهره می ماند.
به گفته وی، علاوه بر فرسایش خاک و تخریب پوشش گیاهی، از دیگر مواردی که در بالادست سبب تشدید و افزایش قدرت تخریب سیل می شود معدن کاوی بدون ضابطه است. زمانی که فعالیت معدن کاوی بدون رعایت ضوابط و استانداردها صورت گیرد و «منابع قرضه» در محل رها شوند این مواد سست توسط باران و سیل به سادگی شسته می شوند و قدرت تخریب سیل را می افزایند.
میرقاسمی در ادامه تصریح کرد: نکته مهم دیگری که هیچ کس به آن توجه ندارد زمین لغزش است. در خیلی از مواقع به علت عدم ثبات دامنه ها در بالادست حوضه آبریز و همزمان وقوع لغزش در دامنه ها، سنگ ها و تخته سنگ هایی وارد جریان آب و سبب افزایش قدرت تخریبی سیلاب می شود ازاین رو تثبیت دامنه هایی که پتانسیل لغزش بالایی دارند ضروری می باشد. تغییر کاربری جنگل ها، ویلاسازی و کوه خواری از عوامل تخریبی در بالادست حوضه آبریز هستند که سبب تشدید قدرت تخریب سیلاب می شود.
نقش سدسازی در ایجاد و تشدید قدرت سیلاب
این کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری درباره نقش سدسازی در ایجاد و تشدید قدرت سیلاب اظهار داشت: سدسازی باید اصولی باشد و توجه به بالادست و پایین دست سد امری ضروریست به صورتی که اگر به اقدامات آبخیزداری و حفظ آب و خاک در بالادست سدها توجه نشود رسوب و خاک به جای آب در پشت دیواره سدها جمع می شود و جمع آوری آب و رسوبات ناشی از فرسایش خاک در اراضی بالادست در مخزن سدها سبب تغییر رژیم طبیعی رودخانه در پایین دست می شود و آب زلال و پر انرژی خارج شده از سد هم سبب بروز فرسایش رودخانه ای و تغییر بستر رودخانه می شود.
میرقاسمی با اشاره به اینکه ایران بین دو صفحه عربستان و اوراسیا تحت فشار قرار دارد، اظهار داشت: این پدیده زمین شناسی «تکتونیک صفحه ای» سبب بالا آمدن صفحه ایران می شود. در نتیجه ایران دارای رودخانه های جوانی است که به حرکت رو به پایین تا رسیدن به شیب تعادلی تمایل دارند. ازاین رو تغییر در شکل بستر رودخانه ها و همزمانی آن با تغییرات اقلیمی که سبب کاهش میزان بارش برف و افزایش میزان، مدت و شدت بارش باران شده سبب می شود سدهایی که در گذشته طراحی شده بودند دیگر توانایی کنترل و مدیریت سیل را نداشته باشند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: قبل از وقوع سیل لازم است بخشی از آب سدها تخلیه شود اما به علت اقلیم خشک و نیمه خشک کشور و خشکسالی های پی درپی نسبت به تخلیه بخشی از آب سد اقدام نمی گردد ازاین رو سدها به شرطی می توانند در کنترل سیلاب موثر باشند که در وهله نخست طراحی و ساخت آنها مطابق با استانداردهای فنی باشد و در وهله دوم از راه طراحی یک سیستم اخطار و پیشبینی سیل دقیق و آنلاین بتوان قبل از رسیدن سیلاب به مخزن سد، بخشی از مخزن سد را تخلیه کرد تا سد بتواند سیل ورودی را کنترل کند اما به علت اینکه چنین سیستم های اخطار و ابزار اندازه گیری دقیق باران و سیل را در دسترس نداریم معمولا سدها تخلیه نمی شوند و یکباره سیل عظیمی به راه می افتد که سد توانایی مدیریت آنرا ندارد. ازاین رو بنا بر اجبار دریچه های تخلیه سد باز می شوند و خانه و زندگی افرادی که در پایین دست با خیال راحت و به امید اینکه سدی در بالادست حافظ آنها است زندگی می کنند، شسته می شود و از بین می رود.
ساخت و ساز در حریم رودخانه ها به اعتبار سدها
میرقاسمی در انتها با اشاره به اینکه به اعتبار سدها در حریم رودخانه ها ساخت و ساز صورت گرفته است، اظهار داشت: غرور کاذب ناشی از دستیابی به تکنولوژی های جدید سدسازی، این توهم را برای برخی کارشناسان و مسؤلان به وجود آورد که می توان به جنگ طبیعت رفت و قوای طبیعی نظیر سیلاب ها را مهار و کنترل کرد. مردم محلی هم به آن کارشناسان اعتماد و در حاشیه رودخانه ها آغاز به ساخت و ساز می کنند همینطور برخی شهرداری ها هم با نیت ایجاد محیط تفریح و تفرج و تأمین آرامش و آسایش برای شهروندان، اقدامات به اصطلاح ساماندهی رودخانه، ایجاد پارک ساحلی، تفرجگاه، آلاچیق، پارکینگ و... را در دستور کار خویش قرار داده اند غافل از آن که طبیعت، قوانین خاص خویش را دارد و بموقع قدرت واقعی خودش را به انسان نشان داده است.
منبع: golpich.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب