گزارش گل پیچ؛
شاهراه پرندگان در راه نابودی
گل پیچ: حال تالاب های ایران و مازندران بیش از هر زمان دیگری خراب است و درحال حذف از پیکره زیست بوم و طبیعت هستند.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها -علیرضا نوری کجوریان: امسال روز جهانی تالاب ها با شعار جهانی «تالاب ها و رفاه و سلامت انسان» شروع به کار کرد و در رامسر هم مراسم بزرگداشتی با حضور مقامات کشوری و استانی و دوستداران محیط زیست اجرا شد.
همایش ملی روز جهانی تالاب ها به رغم اسم بامسما و دهان پرکن در حد یک جلسه معمولی با سخنرانی های کلیشه ای و بدون راهبرد و راه حل اساسی انجام شد و این مساله هم داغ تالاب ها را در روزی که به نام آنها نامگذاری شده، تازه تر کرد.
در سال ۱۳۴۹ خورشیدی در چنین روزی در شهر رامسر، معاهده ای جهانی برای صیانت از تالاب ها به تصویب رسید که به کنوانسیون رامسر معروف است. این پیمان با تلاش و پیگیری های شادروان اسکندر فیروز، رییس وقت سازمان محیط زیست ایران تهیه شد که به او لقب پدر تالاب ها را داده اند. هدف از برگزاری روز جهانی تالاب ها، افزایش آگاهی جهانی در مورد نقش حیاتی تالاب ها برای مردم و زمین است.
از کنوانسیون رامسر به عنوان قدیمی ترین معاهده و قرارداد بین المللی با تأکید بر حفاظت و پشتیبانی از محیط زیست در جهان می توان نام برد. طرف های معاهده در این کنوانسیون موظف می باشند که تالاب های حائز اهمیت خودرا تعیین کرده و با مدیریت صحیح و درست بکوشند تا تعداد پرندگان آبزی و جانوران را در تالاب های ذکر شده بالا برند و منطقه را به اکوسیستمی پربار، مفید و تحت حمایت تبدیل نمایند.
تالاب ها همچون مولدترین محیط های کره زمین است به صورتی که می تواند زیستگاه تعداد زیادی از پرندگان، حیوانات، جانوران، و گیاهان مختلف بسیاری باشد. تالاب ها همین طور نقش بسیار مهم و بزرگی در اکوسیستم و حیاط بشری را دارا می باشند و به عنوان مثال «برنج» یکی از محصولات رایج و اصلی تالابی، غذای بیش از نصف ساکنان زمین را فراهم می آورد.
۴۰ درصد زیستمندان در آب های شیرین تالاب ها زیست می کنند
پرفسور «شبنم دلفان آذری» دکتری علوم محیط زیست و محقق بین المللی با اعلان اینکه تالاب ها از اجتماعات انبوه گونه های پستانداران، پرندگان، ماهیان، خزندگان، دوزیستان، و بی مهرگان حمایت می کنند و از بین ۲۰ هزار گونه مختلف ماهی در سطح جهان، بیش از ۴۰ درصد آنها در آب های شیرین «تالاب ها» زندگی می کنند، اضافه کرد: این نشان دهنده اهمیت مضاعف تالاب ها در حفظ و نگهداری چرخه اکوسیستم، و تعامل و تأثیر آن با زندگی انسان ها است.
وی در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به این که تالاب ها کمک شایانی به حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری، تامین آب منطقه ای، آبزی پروری، تولید محصولات کشاورزی، تولید چوب، تامین انرژی، تولیدات مواد لجنی و گیاهی، حمل و نقل و کاربردهای طبیعت گردی، تفریحی و گردشگری می کنند، افزود: از تالاب ها به عنوان بخش بسیار پر اهمیت از «میراث فرهنگی و زیستی بشریت» نام می برند. در حقیقت تالاب ها، با باورهای جهان شناسی و مذهبی رابطه عمیقی داشته و منشأ تعالی زیبایی شناختی هم به حساب آورده می شوند. و در عین حال که پناهگاه هایی برای حیات وحش ایجاد می کنند، بلکه شالوده سنن و آئین های مهم بومی و منطقه ای را هم می سازند.
وی با عنوان این که طبق بررسی و تحقیقات سازمان های بین المللی، برآورد شده که ارزش اکولوژیکی تالاب ها برای کشورها، ده برابر جنگلها و دویست برابر زمینهای زراعی است.
تالاب های استانهای شمالی و کشور ایران در روز جهانی تالاب ها:
دلفان آذری افزود: تالاب ها همیشه بخش مهمی از اکوسیستم طبیعی هستند که متأسفانه سالهاست که مورد بی توجهی قرار گرفته اند. که نتیجه این بی مهری و بی توجهی به تالاب ها، سبب لطمه های جدی به طبیعت منطقه شده است. این تالاب ها در جای جای کره زمین باتوجه به اقلیم و شرایط خاص جغرافیایی شکل گرفته اند و هر کدام دارای خاصیت های منحصربه فرد خودشان هستند. استانهای شمالی و کشور ایران به سبب موقعیت جغرافیایی ویژه و تنوع طبیعت آن، تالاب های گوناگونی دارد که نقش بسیار مهمی در اکوسیستم طبیعی منطقه ایفا می کنند.
وی با اعلان اینکه تالاب های بین المللی آلما گل، آجی گل، آلاگل، گمیشان، میانکاله، انزلی و خلیج گرگان از گنجینه های باارزش استانهای گلستان، مازندران وگیلان بوده که نقش مهم و مؤثری در حفظ محیط زیست، اقتصاد مردم بومی، حیات وحش و گردشگری منطقه دارند و این تالاب ها به غیر از میانکاله و انزلی در بهمن ماه ۱۴۰۱ بطور کلی خشک شدند و عاری از هرگونه آب، پرنده و آبزیان گشتند ولی به برکت بارش های گهگاه امسال تالاب های آلما گل، آجی گل و آلاگل کمی حالشان بهتر شده است. بیشتر این تالاب ها آب شور بوده که برای پرورش ماهیان آب شورزی دریای خزر خصوصاً ماهی سفید و کپور در پایین دست رونق زیادی دارد.
سفیر سبز خاورمیانه افزود: امروزه حال تالاب های در هیچ کجای ایران اصلاً خوب نیست. چه آن تالاب هایی مانند بختگان، طشک، کم جان، کافتر، مهارلو، ارژن، پریشان، گاوخونی، هامون، جازموریان، میقان، که در اقلیم نیمه خشک و خشک کشور قراردارند و چه آن تالاب هایی که در مناطق مساعد تر و استانهای شمالی کشور قرار گرفته اند، مانند تالاب انزلی، بوجاق، گمیشان، الماگل، آلاگل، آجی گل، زریواروغیره، که تماماً شوربختانه وضعیت ناگوار و بحرانی دارند.
ارزش زیست بومی تالاب های ایران
این استاد دانشگاه تصریح کرد: خیلی از پرندگان کمیاب و نادر جهان در تالاب های ایران به سر می برند. پرندگان کوچ رو و مهاجر که در خاصیت خاص و نادر بودن زبانزد هستند، زمستان گذرانی خودرا در تالاب های ایران انجام می دهند. بدین جهت است که تالاب های ایران را به عنوان شاهراه پرندگان مهاجر به شمار می آورند. به عنوان مثال، در تالاب فریدون کنار، استان مازندران هر ساله پذیرای تنها دُرنای بازمانده ی سیبری، به نام «دُرنای امید»، هستیم. این دُرنا هر ساله راهی حدود پنج هزار کیلومتری را می گذراند تا به تالاب فریدون کنار برسد.
وی اشاره کرد: نمونه دیگر می توان از اردک تاج دار، نام برد که زیباترین اردک ایران است، و در تالاب های استان چهارمحال و بختیاری دیده می شود. تالاب گندمان این استان درزمره ی، ۱۰ تالاب پرنده شناسی ایران شناخته می شود و نام آن در «دفتر بین المللی پرندگان آبزی لندن» ثبت شده است. نمونه دیگر تالاب های آذربایجان غربی است که از آنها نیز به عنوان یکی از هفت دهلیز، بسیار باارزش و مهم پرندگان مهاجر جهان یاد می شود. و یا در تالاب بوجاق گیلان، پرنده ی بسیار نادر و زیبایی به نام «شناگر بلوطی» هم دیده می شود.
خطرات بالقوه، دلیلهای نابودی و خشکی تالاب های استانهای شمالی و ایران
تالاب ها به عنوان یکی از سرمایه های گرانبهای زیست بومی و اکولوژی ایران به شمار می آیند. تالاب ها علاوه بر ارزش های اقتصادی، زیست بومی، و گردشگری، این مناطق را باید همین طور یکی از مکان هایی برای پژوهش های بنیادی گیاه شناسی و جانورشناسی هم دانست. متأسفانه این سرمایه های ملی با خطرها و تهدیدهایی روبه رو بوده و بعضاً در ورطه کامل خشک شدن قرار دارند.
وی به دلیلهای اصلی خشک شدن تالاب ها در سالهای اخیر و خطرهایی که به زیان ها و لطمه های جبران ناپذیری انجامیده است، اشاره نمود و اظهار داشت: کندن یا (حفر) چاه های بدون مجوز و بی رویه یکی از آن لطمه ها جدی است. در تالاب های استان مازندران، ۸۰ هزار چاه بدون مجوز دیده می شود. ورود و تخلیه بی رویه فاضلاب های روستایی و شهری و صنعتی به تالاب ها از دیگر لطمه های جدی است. همین طور رشد خزه های ساحلی که به مرگ ماهیان و آبزیان می انجامد. آمدوشد و رفت و آمد کنترل نشده ی مسافران و گردشگران به تعدادی از تالاب ها، پایمال کردن و از بین بردن حق آبه ی تالاب ها، برداشت بی رویه ی شن و ماسه و منابع آبی تالاب ها، زه کشی ها، تبدیل کردن تالاب ها به زمینهای کشاورزی، که (نمونه ی آشکار آن صیفی کاری در بروجرد است که زیان بسیاری به تالاب های این منطقه زد)، شکار بی رویه پرندگان و پستانداران پیرامون تالاب ها، ورود و تخلیه سم های کشاورزی و پساب واحدهای صنعتی به این پهنه های آبی، ساخت قارچ گونه سدها نیز به تالاب ها لطمه های بسیار جدی وارد کرده است. زه کشی های نسنجیده و مطالعه نشده، عدم نظارت درست و برخورد قاطع سازمان محیط زیست با خاطیان، از موارد خطرهایی است که تالاب های استانهای شمالی و ایران با آن دست به گریبان هستند.
وی اضافه کرد: رویش گیاهان ناسازگار و غیر بومی با تالاب ها نیز از دیگر لطمه زاهایی جدی هستند که به تالاب ها زیان فراوان می رسانند. این گیاهان اکسیژن آب را می گیرند و موجودات آبزی را به ورطه ی نابودی می کشانند. به عنوان مثال، یک نمونه چنین زیانی در تالاب عینک رشت و تالاب انزلی دیده شده است. با تمام موارد ذکر شده بالا که کمر به نابودی و سرعت خشکاندن تالاب های تمام مناطق ایران بسته است باید «خشکسالی های پی در پی» و «گرمایش جهانی» را نیز اضافه کرد.
دلفان آذری افزود: از میان رفتن تالاب ها، خشکاندن آنها علاوه بر زیان های جبران ناپذیر زیست بومی، آنها را تبدیل به کانون های پرخطر و مستعدی از «گرد و غبار و ریزگردها» خواهد ساخت. چونکه طبق براورد کارشناسان در حدود چهل و سه درصد تالاب های ایران کانون گرد و غبار گشته اند. بطورمثال خشک شدن تالاب جازموریان در سیستان و بلوچستان این استان را با چالش ویرانگر ریزگردها روبه رو کرده که در همین تالاب، با یورش ملخ ها خیلی از گیاهان آبزی و جانوران از میان رفته اند. ملخ ها بعد از خشکسالی های اخیر پدیدار شده اند. یا می توان از خشک شدن رژیم آبی رودخانه اترک که اخیراً شوربختانه خبر خشک شدن آن و اثرات مخرب و نابودی آن بر هزاران هکتار زمین های کشاورزی را شنیدیم، و همین طور خشک شدن رودخانه ولگا به عنوان تنها منابع اصلی تغذیه تالاب ها و ساخت سدهای بی رویه، غیر کارشناساسانه و غارت منابع آبی در استانهای همجوار و حق آبه، نام برد.
هایلات و کم کاری ها و نفش سازمان حفاظت محیط زیست
این محقق بین المللی اشاره کرد: اخیراً رییس سازمان حفاظت محیط زیست بعد از جلسه هیأت دولت و همزمان با هفته محیط زیست در گفت و گو با رسانه ها، وضعیت تالاب های کشور را اینطور تشریح نمود که خیلی از تالاب های کشور با عنایت به اعمال مدیریت جامع و طرح های احیایی از آبگیری مناسبی برخوردار می باشند. اما در تحلیل و نظر به این مطلب، در اول باید به این نکته مهم اشاره کنم که در سالهای اخیر و بالطبع دو دهه گذشته تا به حال، اعمال مدیریت و بررسی جامع تالاب ها تنها برای ۴۴ تالاب از مجموع ۱۵۴ تالاب کشور در دستورکار قرار گرفته است. ضمن اینکه، حائزاهمیت است که تا حالا مراحل تصویب و ابلاغ برنامه‌ی مدیریت تالاب ها، فقط برای کمتر از دو سوم از ۴۴ تالاب فوق الذکر تکمیل شده است.
وی اضافه کرد: جای بسی تأسف، ناراحتی و تعجب است که این مطلب در شرایطی عنوان می شود که شاهدیم که بیش از ۶۰ درصد وسعت تالاب های کشور در سالهای اخیر به کانون های انتشار گردوغبار مبدل شده اند و خیلی از تالاب هایی که برای مدتی مدید خشک شده و یا آنکه ازتالابی دائمی به تالابی فصلی، تغییر وضعیت پیدا کرده اند. علاوه براین موارد ذکر شده، هم اکنون تالاب های دارای برنامه مدیریت جامع، به مانند تالاب های انزلی، پریشان، ارومیه، میقان، هامون، میانکاله، قره قشلاق، قوریگل، بختگان، آلاگل، آلماگل و آجی گل، گاوخونی، حرای میناب، جازموریان، پلدختر، بیشه دالان، رود گز، مهارلو، شادگان، کافتر و آق گل به شدت از کمبود آب و عدم اختصاص حداقل نیاز آبی خود شوربختانه رنج می برند.
وی افزود: در خوشبینانه ترین حالت موجود، تعداد کمی از این تالاب های تحت مدیریت جامع، فقط حقابه ای حدود یک دهه حداقل نیاز آبی خود، آن هم عمدتا از محل سیلاب های فصلی، زهاب ها یا پساب ها، دریافت کرده اند که همین موارد هم نیاز به بررسی و جای بحث دارد، بعلاوه این که متأسفانه، تالاب های انزلی، شادگان، یادگارلو، هامون و بختگان با وجود اعمال مدیریت جامع، برای حدود دو دهه در فهرست تالاب های تخریب شده کنوانسیون رامسر (لیست مونترو) قرار گرفته اند و امیدی چندان نیست که در کوتاه مدت بتوانند از این لیست بیرون بروند.!
دلفان آذری اضافه کرد: نکته قابل توجه دیگر این است که تعداد تالاب های تحت مدیریت جامعی که حائز قرارگیری درفهرست مونترو هستند، بمراتب خیلی بیش از این تعداد خواهد بود و از آنجاکه شوربختانه تا حالا درخواستی از طرف کشور ما به کنوانسیون رامسر جهت بررسی شدت تخریب خیلی از تالاب ها ارسال نشده است، این تالاب ها در این لیست قرار نگرفته اند که از آن جمله می توان به تالاب های میانکاله، پریشان و گاوخونی اشاره نمود.
وی اضافه کرد: بدین سبب سوال اینجاست که رییس سازمان محیط زیست چرا در بزرگداشت روز تالاب ها در رامسر، هیچ نوع برنامه مدونی برای احیا و حفظ تالاب های کشور و مازندران اعلام نکرد گرچه امید می رفت که با گردهمایی در سالروز کنوانسیون رامسر، بتوانند به نتیجه علمی و خروجی مثبت برای نجات تالاب های کشور و مخصوصاً استانهای شمالی برسند چونکه همانطور ذکر کردم تابحال از جانب سازمان مدیریت محیط زیست درخواستی برای «بحرانی بودن وضعیت تالاب های مهم» ذکر شده به کنوانسیون رامسر برای احیا و حفاظت و خروج از وضعیت بحرانی آنها داده نشده است.
دکترای علوم محیط زیست اشاره کرد: اهمیت این مطلب بسیار اهمیت دارد که با وجود تصویب قانون حفاظت و احیای تالاب های کشور توسط مجلس شورای اسلامی و تاکید بر مدیریت یکپارچه تالاب ها ضمن برنامه های ملی توسعه چهارم، پنجم و ششم و همین طور تصویب طرح های مدیریت جامع برای برخی از تالاب های ایران، کما فی السابق، اختصاص حقابه دیگر مصارف، نظیر کشاورزی و صنعت، مقدم بر حقابه محیط زیستی قرار گرفته است؛ حتی در تالاب های تحت مدیریت جامع، جای تأسف است که این مطلب را نادیده انگاشته اند. و می توان شوربختانه حدیث مفصل از این مجمل را برای تالاب های فاقد طرح مدیریت تصور کرد. مضافاً، ناکامی و ناکارآمدی سازوکارهای موجود مدیریت تالاب ها و طرح های مدیریت و اجرائی جامع تالاب ها فقط محدود به عدم وصول حداقل حقابه‌ی مورد نیاز تالاب ها نیست و متأسفانه این دست برنامه های ضعیف مدیریتی، در جبران سایر خسارات و کنترل و مدیریت دیگر لطمه های زیست محیطی، تهدیدات و مخاطرات پیش روی تالاب ها نیز تا اندازه زیادی، ناموفق و ناکارآمد عمل کرده اند.
سناریوی احیای تالاب میانکاله جواب می دهد؟
علی سلاجقه رییس سازمان حفاظت محیط زیست در حاشیه همایش روز جهانی تالاب ها با اشاره به اوضاع نامساعد تالاب ها درباره ی سناریوهای احیای تالاب میانکاله اظهار داشت: تا حالا دو هزار هکتار از سطح این تالاب احیا شده است.
وی با اعلان اینکه برای نخستین بار شاهد می باشیم که پروژه های زیست محیطی پیوست اقتصادی دارند، آنرا رویکرد مناسبی برای مشارکت مردم دانست.
رئیس سازمان محیط زیست درباره ی احیای تالاب میانکاله با اظهار این که تا حالا دو هزار هکتار افزایش سطح را در تالاب شاهد بودیم، اظهار داشت: باتوجه به عقب نشینی دریای خزر و کاهش سطح آب، سناریوهای مختلفی برای احیای تالاب داریم.
وی اظهار داشت: اگر روند پیشروی به شکلی باشد که تراز سطح آب دریا از سطح تالاب کم شود، باید در وضعیت تدافعی قرار بگیریم و جلوی آب گرفته شود تا برنگردد.
سلاجقه با اظهار این که برای احیای تالاب نیازمند ۱۵ برنامه هستیم، لایروبی را همچون طرح ها ذکر کرد و اظهار داشت: عملیات آبخیزداری در پایین دست، لایروبی آبروها، مدیریت حاشیه تالاب همچون مسائل برای احیای تالاب است.
به گزارش گل پیچ به نقل از مهر، روز جهانی تالاب ها، بهانه و زمان مناسبی بود برای افزایش آگاهی و تبادل نظر کارشناسی درباره ی ی تالاب ها و ارزش های مضاعف زیست بومی بی نظیر تالاب ها. این پهنه های آبی، یا تالاب ها که خوشبختانه در استانهای شمالی و کشور ما پُرشمارند، بدون تردید جایگزینی ندارند. بدین سبب با احساس مسؤلیت و حساسیت بالقوه، باید با پاسداشت، نگهبانی و توجه ویژه به تالاب ها، باید این را در زمره ی یک «فعالیت همگانی و ملی» به حساب آورده و بر آن تاکید نمود. روز جهانی تالاب ها، را می توان سرآغازی دیگر برای نگاهبانی و تقدیر از «زیست بوم مان» در استان مازندران و کشور دانست.
منبع: گل پیچ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب